Mongoolse vrouwen

Mongoolse vrouwen

In 2010 verscheen het boek The Secret History of the Mongol Queens: How the Daughters of Genghis Khan Rescued His Empire van Jack Weatherford. Het brengt een interessant aspect van het Mongoolse Rijk naar voren dat vaak wordt onderbelicht. Vrouwen hadden in het Mongoolse rijk een andere positie ten opzichte van mannen dan in middeleeuws Europa. Hoewel het niet vaak voorkwam, was het niet vreemd om vrouwen in het leger te hebben. Er zijn ook verhalen bekend over vrouwelijke worstelaars en belangrijke bestuursfuncties werden door vrouwen vervuld. Vanaf 1241 tot 1251 werd het Mongoolse rijk zelfs door vrouwen (khanums/khatuns) bestuurd. Het grootste rijk wat ooit heeft bestaan is dus op zijn hoogtepunt tien jaar lang door vrouwen geleid. Deze vrouwelijke Khans richtten zich vooral op binnenlandse handel en welvaart. Waar hun mannelijke voorgangers vooral oorlog voerden, zorgden zij voor een sterke economie en groeiende handel. Uit bronnen zoals De geheime geschiedenis van de Mongolen blijkt dat het advies van vrouwen erg belangrijk werd bevonden. Zo besprak Djengis Khan altijd alles met zijn moeder Hö’elün en zijn vrouw Börte.

Khanums

De vrouwelijke heerschappij begon toen Toregene in 1241 de macht overnam, nadat haar man Ogedei was gestorven, waarschijnlijk aan te veel drank. Toregene ontsloeg de gehele adviesraad van Ogedei en stelde haar eigen raad in. Haar belangrijkste adviseur was ook een vrouw: Fatima. Zij was een slavin buitgemaakt tijdens een veldtocht in Perzië. Terwijl de mannelijke ministers zich bezig hielden met oorlogszaken kreeg Fatima volmacht over economische en politieke zaken. In deze tijd werd het hof van Toregene in Karakorum herhaaldelijk bezocht door gezanten vanuit de hele bekende wereld. Onder andere de Seltsjoekse sultan, de kalief van Baghdad, de koning van Georgië en prins Yaroslav II van Vladimir, die na een maaltijd met Toregene onder verdachte omstandigheden stierf. Naast Toregene die het centrale bestuur van het Mongoolse rijk in handen had werden grote delen van het rijk bestuurd door vrouwen zoals Sorkhoktani in Noord-China en Ebuskun in Centraal-Azië. Het is opvallend dat deze vrouwen vaak niet Mongools waren en soms zelfs Christelijk. Geslacht en religie was in het Mongoolse Rijk dus niet altijd belangrijk. Toen Toregene stierf kwam haar zoon Küyük aan de macht, maar hij werd na anderhalf jaar al opgevolgd door zijn vrouw. Zijn bestuur was echter slecht geweest voor het Mongoolse rijk en ook onder het bewind van zijn vrouw ging het niet goed. Hierdoor besloot Sorkhoktani, schoondochter van Djengis Khan, dat het tijd was om in te grijpen. Zij greep de macht en zette haar zoon Möngke op de troon. Sorkhoktani had vier zoons waarvan elk een khan was en allen succesvol. Drie van haar zoons, Möngke, Koeblai en Ariq Boke waren zelfs Khagans. Onder hun bewind en met steun van hun moeder bereikte het Mongoolse rijk zijn hoogtepunt. Sorkhoktani werd in de hele wereld zo bewonderd, dat een Perzische historicus opschreef dat als er nog maar één vrouw zoals Sorkhoktani in de geschiedenis was geweest het vrouwelijke geslacht als superieur zou worden gezien. Na het bewind van Koeblai Khan stortte het rijk langzaam in elkaar, totdat er uiteindelijk nog één vrouw was die als laatste grote Khanum de Mongoolse legers verzamelde en grote delen van het Mongoolse rijk met succes herenigde. Haar naam was Manduhai, bijgenaamd Manduhai de wijze. Zij wist van de restanten van het Mongoolse rijk een nieuw gevreesd leger te creëren, die zij zelfs toen ze hoogzwanger was in de strijd leidde. Maar uiteindelijk stuitte haar opmars op de nieuw gebouwde Chinese muur en de vuurkracht van de Chinese kanonnen.

Girls and women ride and gallop on horses as skillfully as men. We even saw them carrying quivers and bows, and the women can ride horses for as long as the men; they have shorter stirrups, handle horses very well, and mind all the property. The Tartar women make everything: skin clothes, shoes, leggings, and everything made of leather. They drive carts and repair them, they load camels, and are quick and vigorous in all their tasks. They all wear trousers, and some of them shoot just like men.
-Giovanni DiPlano Carpini, The story of the Mongols whom we call the Tartars, vert. Erik Hildinger

Khutulun in de Netflix-serie Marco Polo

Khutulun

Naast de vrouwelijke khans zijn er meer voorbeelden van succesvolle Mongoolse vrouwen. De bekendste is Khutulun. Zij was de dochter van Kaidu Khan en een nicht van Djengis Khan. Een beroemd verhaal van Marco Polo (zie onderaan deze pagina) was dat ze berucht was om haar moed tijdens veldslagen en haar vaardigheden in worstelen, boogschieten en paardrijden. Tijdens veldslagen reed ze blindelings in op de vijand en nam een vijandige soldaat gevangen die ze mee terug nam naar haar vader. Dit toonbeeld van dapperheid herhaalde ze elke veldslag, wat haar leger een gevoel van onoverwinnelijkheid bracht. Naast haar moed tijdens veldslagen was ze een kampioen in worstelen. Nooit heeft een man haar verslagen. Ze heeft zelfs gezworen dat ze alleen een man zou trouwen die haar kon verslaan met worstelen. Uiteindelijk trouwde ze toch met een man hoewel deze haar niet had verslagen. Dit deed ze omdat ze werd beschuldigd van incest met haar vader. Met weddenschappen die ze maakte om deze worstelwedstrijden heeft ze waarschijnlijk 10.000 paarden verdient.

This damsel was very beautiful, but also so strong and brave that in all her father’s realm there was no man who could outdo her in feats of strength. In all trials she showed greater strength than any man of them.
-The travels of Marco Polo, vertaald door Henry Yule

Bronnen

De geschiedenis van de Mongoolse vrouwen is minder bekend, omdat het uit veel bronnen is verwijderd. Aan het eind van de 13e eeuw werden passages uit de De geheime geschiedenis van de Mongolen verwijderd. Dit kwam waarschijnlijk vanwege de oorlog die uitbrak tussen Toregene en Sorkhoktani nadat Kuyuk Khan overleed. Dit was een periode waar men later niet trots op was.

Er zijn echter genoeg andere passages in De geheime geschiedenis van de Mongolen die laten zien hoe belangrijk de vrouwen rondom Djengis Khan waren. Bijvoorbeeld als de sjamaan Teb-Tenggeri samenzweert tegen de broer van Djengis Khan, Khasar. In eerste instantie wordt Djengis Khan boos op Khasar omdat die zich liet beetnemen door de sjamaan en zijn broers. Maar hun moeder, Hoelun, reageert furieus: 

Mother was so angry; unable to hold back her fury, she sat cross-legged and took out her two tits and draped them over her knees and sais, ‘See? These are the tits you both sucked’.
The secret history of the Mongols, Christopher P. Atwood

Hoelun gaat zo nog even door en Djengis Khan reageert nederig: ‘Mother was angered and I was frightened; yes, frightened! I was ashamed; yes ashamed!’. Zo wordt de band tussen de broers door tussenkomst van hun moeder weer hersteld. 

Als even later Teb-Tenggeri opnieuw samenzweert, nu tegen de jongste zoon van Djengis Khan en zijn vrouw Börte, is het de beurt aan Börte voor een speech tegen haar echtgenoot:

When your body like a towering tree tumbles into ruin,
Your kingdom like a hempen halter
Who else would they allow to govern?
When your body like a firm foundation falls into ruin,
Your kingdom like a feathered flock
Who else would they allow to govern?
Minions who plot like this against your little brothers like junipers and pines, would they let my three or four little brats govern anything when they’re raised up?
-The secret history of the Mongols, Christopher P. Atwood

Dit betekent het einde van de opstandige Teb-Tenggeri, zijn rug wordt gebroken en zijn lichaam oneervol weggesmeten. Dit verhaal laat mooi zien hoe de moeder van Djengis Khan de eenheid tussen haar zoons bewaard en de vrouw van Djengis Khan de opvolging veiligstelt. Dit was cruciaal voor het succes van het Mongoolse Rijk, omdat de Mongoolse stammen en families voorheen elkaar altijd in de haren vlogen om de kleinste meningsverschillen.

Hulagu Khan en zijn vrouw Doquz zitten samen op de troon. De christelijke Doquz had veel politieke invloed.

Mongoolse vrouwen

Aan de hand van de zeer gebrekkige historische bronnen over het Mongoolse Rijk blijft het lastig om écht iets te weten te komen over de positie van vrouwen. Maar als je door het huidige Mongolië reist, waarvan de leefwijze op veel vlakken nog overeenkomt met die van Djengis Khan, zie je dat de positie van de vrouwen overeenkomt met bovenstaande passages uit de Geheime Geschiedenis. Het zijn dan wel de mannen die politiek het meest vertegenwoordigd zijn, maar de vrouwen zijn simpelweg de baas. In de gers (nomadische tenten) is er een traditionele verdeling tussen de man en de vrouw, waarbij het soms lijkt alsof de man een meer vooraanstaande positie heeft. Zo is de plaats van de vrouw aan de oostkant, de kant van de keuken. Maar in een bestaan waarbij alles om overleven en om eten gaat, is dat zeer zeker geen minderwaardige positie. Het zijn de vrouwen die alle beslissingen nemen, sociale contacten onderhouden, kinderen opvoeden, geiten melken, vuur maken etc. Alle elementen waar het Mongoolse leven om draait. En hoewel er veel taken en onderdelen zijn die alléén door de vrouw wordt gedaan, is er vrijwel niets dat alléén door mannen wordt gedaan, behalve het slachten van dieren. Alles wat de man kan, kan de vrouw ook. Waarschijnlijk zelfs beter.

Het verhaal van Marco Polo over Khutulun (Aijaruc of Aiyurug)

Her father often desired to give her in marriage, but she would none of it. She vowed she would never marry till she found a man who could vanquish her in every trial; him she would wed and none else. And when her father saw how resolute she was, he gave a formal consent in their fashion, that she should marry whom she list and when she list. The lady was so tall and muscular, so stout and shapely withal, that she was almost like a giantess. She had distributed her challenges over all the kingdoms, declaring that whosoever should come to try a fall with her, it should be on these conditions, viz., that if she vanquished him she should win from him 100 horses, and if he vanquished her he should win her to wife. Hence many a noble youth had come to try his strength against her, but she beat them all; and in this way she had won more than 10,000 horses.

Now it came to pass in the year of Christ 1280 that there presented himself a noble young gallant, the son of a rich and puissant king, a man of prowess and valiance and great strength of body, who had heard word of the damsel’s challenge, and came to match himself against her in the hope of vanquishing her and winning her to wife. That he greatly desired, for the young lady was passing fair. He, too, was young and handsome, fearless and strong in every way, insomuch that not a man in all his father’s realm could vie with him. So he came full confidently, and brought with him 1000 horses to be forfeited if she should vanquish him. Thus might she gain 1000 horses at a single stroke! But the young gallant had such confidence in his own strength that he counted securely to win her.

Now ye must know that King Caidu and the Queen his wife, the mother of the stout damsel, did privily beseech their daughter to let herself be vanquished. For they greatly desired this prince for their daughter, seeing what a noble youth he was, and the son of a great king. But the damsel answered that never would she let herself be vanquished if she could help it; if, indeed, he should get the better of her then she would gladly be his wife, according to the wager, but not otherwise.

So a day was named for a great gathering at the Palace of King Caidu, and the King and Queen were there. And when all the company were assembled, for great numbers flocked to see the match, the damsel first came forth in a strait jerkin of sammet; and then came forth the young bachelor in a jerkin of sendal; and a winsome sight they were to see. When both had taken post in the middle of the hall they grappled each other by the arms and wrestled this way and that, but for a long time neither could get the better of the other. At last, however, it so befel that the damsel threw him right valiantly on the palace pavement. And when he found himself thus thrown, and her standing over him, great indeed was his shame and discomfiture. He gat him up straightway, and without more ado departed with all his company, and returned to his father, full of shame and vexation, that he who had never yet found a man that could stand before him should have been thus worsted by a girl! And his 1000 horses he left behind him.

As to King Caidu and his wife they were greatly annoyed, as I can tell you; for if they had had their will this youth should have won their daughter.

And ye must know that after this her father never went on a campaign but she went with him. And gladly he took her, for not a knight in all his train played such feats of arms as she did. Sometimes she would quit her father’s side, and make a dash at the host of the enemy, and seize some man thereout, as deftly as a hawk pounces on a bird, and carry him to her father; and this she did many a time.

Now I will leave this story and tell you of a great battle that Caidu fought with Argon the son of Abaga, Lord of the Tartars of the Levant.

Vert. Henry Yule